Aleksander VI (właściwie Rodrigo de Borgia y Borja) (ur.
1 stycznia
1431 w Játivie, zm.
18 sierpnia
1503
w
Rzymie
) –
papież
od
11 sierpnia
1492
do śmierci.
Życie
Był siostrzeńcem papieża
Kaliksta III
(Alfonsa de Borja). Ukończył studia prawnicze w
Bolonii
. Wuj w
1456
roku mianował go
kardynałem
i legatem w Marchii Ankonitańskiej, następnie (w 1457) – wicekanclerzem Kościoła rzymskiego i wodzem wojsk papieskich. W
1468
roku Rodrigo Borgia przyjął
święcenia kapłańskie
. Otrzymał także liczne biskupstwa. Jako urzędnik wyróżnił się dużą sprawnością, przeprowadził reformę kancelarii papieskiej, której poświęcił pismo Glossa in regulas Cancellariae. Żył wtedy w nielegalnym związku z
Vanozzą Cattanei
, która urodziła mu czworo dzieci –
Cezara
,
Juana
,
Lukrecję
i
Joffrego
. Miał jednak również innych potomków z nieznanymi kobietami i z Giulią Farnese.
Na
konklawe 1492
wybrano go
papieżem
. Okazał się dobrym
dyplomatą
i
politykiem
. Prowadził jednak bardzo niemoralne życie (zarzucano mu nawet uczestnictwo w publicznych
orgiach
wraz z własną córką) i dbał nadmiernie o swoją rodzinę. Wszystkie swoje dzieci obsadził na wysokich stanowiskach w
Państwie Kościelnym
i zapewnił im dobrobyt. Zarzucano mu nadmierny przepych dworu papieskiego,
symonię
,
nikolaizm
i
nepotyzm
.
Główną sferą działań większości papieży renesansu było wzmocnienie świeckiej władzy papieży i Państwa Kościelnego, walka o duchową i polityczną niezależność papiestwa i Kościoła od potęg świeckich oraz odnowa administracyjnych struktur kościelnych. Aleksander VI m.in. dzięki nadaniu licznych beneficjów opanował istniejącą w Państwie Kościelnym samowolę lokalnych możnowładców i całkowicie zreorganizował jego administrację.
Celom tym służyły także nadane jego dzieciom beneficja. W 1492 Cezar Borgia został kardynałem i biskupem Walencji. Papież zabiegał także o wzmacniające jego wpływy we Włoszech małżeństwa swoich dzieci z najpotężniejszymi rodami Włoch i Hiszpanii. Ta typowa dla renesansowych władców polityka centralizacji państwa wzbudziła opór lokalnych notabli, którzy zwrócili się o pomoc przeciw Aleksandrowi do wrogiej Kościołowi Francji – królowie tego państwa, zwłaszcza w czasach niedawnej
niewoli awiniońskiej
, od dawna dążyli do podporządkowania sobie papiestwa i spraw kościelnych (zob.
gallikanizm
). Przeciw Francuzom Aleksander VI opierał się na przyjaźni z Portugalią i rodzinną Hiszpanią.
W maju
1493
Aleksander VI, pragnąc doprowadzić do bliskiej współpracy między tymi krajami, rozgraniczył strefy wpływów pomiędzy Hiszpanią i
Portugalią
na mocy
bulli
(w 1494 zawarto
traktat w Tordesillas
). Kościół już w roku 1493 decyzją papieża Aleksandra VI polecił chrzcić "dzikich" i tym samym uznał ich za ludzi. Aleksander VI prowadził także politykę przyjazną wobec Żydów, pozwolił osiedlić się w Rzymie wielu wygnanym z Hiszpanii i Portugalii nadając im liczne przywileje.
Antyfrancuska polityka Aleksandra VI była jedną z przyczyn
wojen włoskich
. Król Francji
Karol VIII
popierany przez wrogich papieżowi kardynałów i zgłaszający pretensje do władanego przez Hiszpanów, Królestwa Neapolu (spadkiu po Andegawenach) w czasie rozpoczętej w
1494
wojny zajął Rzym. Został jednak ostatecznie pokonany i wyparty z Włoch. Zwycięstwo znacznie wzmocniło siły papieża, który w 1497 mógł nadać ukochanemu synowi Juanowi, księciu Gandii – księstwo Benewentu.
14 czerwca
1497
Juan został skrytobójczo zamordowany. Istnieją domniemania, że w zabójstwie brał udział jego brat Cezar. Wydarzenie to wstrząsnęło Aleksandrem VI –
16 czerwca
zwołał on specjalny konsystorz, na którym publicznie wyznał wszystkie swoje grzechy, zapowiedział wielką reformę całego Kościoła, powołał w tym celu komisję kardynalską i rozpoczął przygotowania do soboru trydenckiego. Plan reformy stanowił zapowiedź
Soboru Laterańskiego V
i późniejszego
Soboru Trydenckiego
, zamierzenia papieża nie zostały jednak zrealizowane, gdyż pod wpływem syna Cezara wkrótce powrócił on do dawnego trybu życia.
Papież Aleksander VI na obrazie
Tycjana
Rządy Aleksandra VI to fala licznych skandali, ekscesów i oznak zepsucia moralnego w najwyższych władzach
Kościoła Rzymskiego
. Do historii przeszedł tzw. 'Bankiet Kasztanów', znany także jako 'Balet Kasztanów', którym określa się kolację wydaną przez
Cezara Borgię
30 października
1501
. Johann Burchard, Mistrz Ceremonii kilku papieży w latach 1483–1503, tak opisał przebieg imprezy w swojej kronice Liber Notarum: "W niedzielny wieczór, 30 października, Don Cesare Borgia wydał kolację w swoim apartamencie w pałacu apostolskim, gdzie czekało pięćdziesiąt przyzwoitych prostytutek i kurtyzan, które po posiłku tańczyły ze służącymi i innymi obecnymi, najpierw w pełni ubrane a potem nagie. Następnie także po kolacji, świeczniki z zapalonymi świecami umieszczono na podłodze i porozrzucano kasztany, które prostytutki, nagie i na czworaka, musiały zbierać wczołgując się i wyczołgując spomiędzy świeczników. Papież, Doc Cesare i Donna Lukrecja byli wszyscy obecni i przyglądali się. Na koniec, oferowano nagrody – jedwabne koszule, pary butów, kapelusze i inne ubrania – dla tych mężczyzn, którzy mieli największe powodzenie u prostytutek."[1]
Ocena
Oceny pontyfikatu Aleksandra VI bywają skrajne – często uznaje się go za jednego z najgorszych papieży. Powstała też specyficzna czarna legenda Aleksandra VI i jego dzieci. Wiele faktów historycznych wciąż budzi spory – do złagodzenia opinii historyków o Aleksandrze VI, który szczególnie surowo oceniany był przez XIX-wieczną historiografię protestancką, przyczyniło się też odkrycie wielu nowych dokumentów historycznych. Istnieją jednak wśród historyków także tendencje do oczyszczania Aleksandra VI z wielu stawianych mu zarzutów oraz uwypuklania pozytywnych aspektów jego działalności. Powstała również "biała legenda" Aleksandra VI i całego renesansowego papiestwa – wielkim podziwem darzył Cezara Borgię
Niccolò Machiavelli
, jednym z największych apologetów papieży renesansu był
Friedrich Nietzsche
. Wśród historyków XX-wiecznych bardzo negatywnie ocenia Aleksandra VI
Ludwig von Pastor
. Aleksander VI stał się też bohaterem kultury popularnej – np. postacią powieści
Mario Puzo
Rodzina Borgiów
oraz filmu pod tym samym tytułem (reż. Antonio Hernandez, 2006), a także komiksu –
Borgia. Krew dla papieża
. Młody kardynał Rodrigo de Borgia, uczestniczący po raz pierwszy w życiu w wyborze papieża podczas konklawe po śmierci
Kaliksta III
w
1458
, jest także bohaterem filmu
Konklawe
w reż. Christopha Schrewe (polska premiera odbyła się
16 lutego
2007
). W 2010 została wydana gra komputerowa (Assassin's Creed II), w której Rodrigo Borgia pełni rolę głównego negatywnego bohatera.
Potomstwo
- Z Vanozzą Cattanei miał czworo dzieci:
- Z nieznanymi kobietami miał:
- Z
Giulią Farnese
miał córkę:
Według swojej drugiej bulli, Aleksander VI był ojcem
Giovanniego Borgii
. Pierwsza bulla podawała, że ojcem Giovanniego jest jednak Cezar Borgia, ale najprawdopodobniej Giovanni był nieślubnym synem siostry Cezara – Lukrecji.
Ciekawostki
- Życie papieża Aleksandra VI i jego rodziny wykorzystał
Mario Puzo
w swojej książce
Rodzina Borgiów
, gdzie ukazał rodzinę, jako pierwszą włoską mafię, duchownych przodków klanu
Corleone
; nie cofających się przed niczym, ale dbających o swą rodzinę.
- Rodrigo Borgia występuje w grze
Assassin's Creed II
jako jeden z głównych celów Ezio Auditore Da Firenze.
Przypisy
- ↑ Johann Burchard, Diarium sive rerum urbanarum commentarii (Paris: E. Leroux, 1883–85), vol. 1, 443, vol. 2,167; translated by Geoffrey Parker as At the Court of the Borgia, Being an Account of the Reign of Pope Alexander VI Written by His Master of Ceremonies Johann Burchard (London: Folio Society, 1963), p. 194.; John Burchard, Pope Alexander VI and his Court. Extracts from the Latin Diary of the Papal Master of Ceremonies, 1484–1506. Ed. F. L. Glaser, New York, 1921.